Sunday, June 10, 2012

Vì sao người Tây Nguyên không nuôi mèo?

07/06/2012 19:07:46
 - Câu hỏi thú vị này được Quang - một "đầu nậu" có tiếng về cung ứng sản vật rừng đặt ra khi mời chúng tôi nhâm nhi món thịt... chuột rừng. Hơn 25 năm lăn lộn ở Tây Nguyên, từng sinh sống chung với đồng bào các dân tộc, Quang quả quyết rằng chưa bao giờ thấy con mèo hiện diện trong gia đình của những tộc người từng có những chiến binh săn voi thiện chiến.
Nh sn cũng lm vắng bng mo, chuột?
Nhà sàn cũng làm vắng bóng mèo, chuột?

Vắng bóng trong nhà mồ


Gọi điện thoại cho Ka Mát, người Cơ Ho, cán bộ Phòng Văn hóa Thông tin Đạ Huoai, Lâm Đồng, anh cũng tỏ ra ngạc nhiên trước câu hỏi trên. Theo anh, người Tây Nguyên rất yêu những con vật nuôi và cả thú hoang trong rừng. Họ có cả một "bộ quy tắc ứng xử" về kiêng kỵ như khi vào rừng gặp hổ, lợn rừng, gấu, rắn... thì nên làm gì, tiếp tục đi hay quay về. Nhưng trong cả "vườn thú" ấy không thấy nhắc đến loài mèo.

Chúng tôi lang thang vào các nhà mồ Tây Nguyên để thử tìm hình bóng loài tiểu hổ. Nhà mồ Tây Nguyên có một vị trí quan trọng trong đời sống tâm linh, những gì có ở nhà mồ không chỉ dành cho người đã chết mà còn là niềm tin cho người đang sống. Người Ba Na, Gia Rai tin rằng, linh hồn người chết sẽ biến hóa những thứ để trong nhà mồ sẽ có thêm nhiều hơn nữa, như tượng các con vật nuôi, những dao rựa, cung nỏ săn bắn... tức phù hộ cho người sống gặp may mắn khi nuôi súc vật, đi rừng hay săn bắn.

Người Ba Na tiến hành lễ bỏ mả vào mùa khô, từ tháng chạp đến tháng tư năm sau. Lễ bỏ mả chứng tỏ người sống đã có thể cắt đứt mọi quan hệ tình thân với người chết sau mấy năm chịu tang. Trước khi làm lễ, người Ba Na làm một căn nhà mồ mới sau khi dỡ bỏ cái cũ. Mọi người vừa dựng nhà vừa đánh cồng chiêng vui chơi suốt đêm, có khi kéo dài đến mấy ngày. Khi làm xong nhà mồ, gia đình đem rượu thịt vào nhà mồ để cúng, nhằm mong người chết đừng về quấy rầy người sống.

Nhà mồ của người Gia Rai và người Ba Na thường có những bức tượng khỉ (con người thời đầu), tượng nam khoe dương vật, nữ khoe âm vật, nam nữ giao phối, tượng người đánh trống, tượng nữ thần gác thế giới ma, tượng người ngồi khóc... Nhà mồ Cơ Tu thường chạm đôi gà vươn cổ sang hai bên, bốn góc mái có thể là bốn đầu con chồn, chó hay một động vật nào đó. Những hình tượng được tạc lên tượng nhà mồ mang ước muốn là những thứ đó sẽ theo hầu hạ người chết ở thế giới bên kia. Trong số này, tuyệt nhiên không thấy hình tượng con mèo.

Trong cc nh mồ Ty Nguyn khng xuất hiện bng dng loi mo.
Trong các nhà mồ Tây Nguyên không xuất hiện bóng dáng loài mèo.

Sử thi... mèo cũng biệt tăm

Ngoài thế giới người chết, sử thi hay trường ca là báu vật sống của Tây Nguyên, ẩn chứa trong tiếng vọng từ tâm thức của đồng bào buổi sơ khai, khẳng định dấu ấn lịch sử của một dân tộc đã tồn sinh, chiến đấu như thế nào.

Trong hàng trăm sử thi nổi tiếng của người Mơ Nông (Ot Nrông), Gia Rai (Hơ Ri), Ba Na (Hơ Môn), Ê Đê (Pô Khan) như Đăm San, Xing Nhã, Kông con Lông, Lấy hoa bạc, hoa đồng, Lêng, Kong, Mbong lấy ché vôi trắng, Tiăng lấy ché rlung chim phượng hoàng ở bon Kla... không hề thấy nhắc đến loài mèo từ mô tả cảnh vật đến hình thức ngoa dụ. Trong các lễ hiến sinh (giết trâu) cúng thần linh và người quá cố, lễ cúng hòn đá bếp (vì thần đã giúp gia chủ một năm no đủ), lễ cúng hòn đá cổng buôn làng (vì thần đã gìn giữ buôn làng một năm yên ổn, không có ai đói nghèo, bệnh tật) và cúng sức khoẻ cho những con vật nuôi trong gia đình (như voi, trâu, bò, heo, chó, dê, gà) vì những con vật này là người bạn của con người, cũng đều không thấy "mèo" xuất hiện.

Kho tng sử thi Ty Nguyn cũng khng thấy mo.
Kho tàng sử thi Tây Nguyên cũng không thấy mèo.

Đơn giản vì không có chuột?

Vấn đề này khiến ta phải xét lại thiên chức của loài mèo để tìm ra câu trả lời. Từ xưa, người miền xuôi nuôi mèo không phải để lấy thịt làm đặc sản như hiện nay. Mà là một loại "thiên địch" với chuột - thứ chuyên phá hoại mùa màng. Kho chứa lúa ở nông thôn của người Kinh thường đặt sát dưới đất, trong buồng tối om, dễ tạo điều kiện cho loài chuột trú ngụ, hùng cứ, vừa phá hoại tài sản, vừa gây dịch bệnh nguy hiểm.

Vì ghét chuột nên những thành ngữ của người Kinh về loài chuột thường mang nghĩa xấu, ví chúng như một giống người đáng ghét, như "Chuột sa chĩnh gạo", "Cháy nhà ra mặt chuột", "Chuột chù húp nước giấm"... và phải sử dụng mèo như một phương thức chống chuột hiệu quả nhất. Trong khi đó, người miền núi trỉa lúa trên nương rẫy, các kho lúa đều làm kiểu nhà sàn, chỉ có các chân cọc chạm đất, vách phên rất kín. Phía dưới sàn là chỗ ở của các loài vật khác như trâu, heo, gà... nên chuột không có đất ở, không thể leo lên sàn mà vào kho được. Vì thế, nếu nuôi mèo để bắt chuột thì chỉ có... đói.

Theo như lời Quang, chuột rừng là đặc sản của người dân tộc Tây Nguyên, thịt vừa mềm vừa thơm, nướng rất hấp dẫn, là món khoái khẩu nên những người đàn ông Tây Nguyên rất thích. Họ săn chuột bằng bắn nỏ rất chính xác, bằng bẫy cò ke... Các rẫy lúa, sắn, ngô, bí đỏ của họ trồng sâu tuốt trong rừng mà ít khi bị chuột phá hoại vì mới xuất hiện là đã bị "xử" rồi. Đối với người Cơ Tu, trước Tết họ mang theo sắn khô lên rừng, chọn những vị trí thuận tiện để vãi xuống mặt đất nhằm thu hút chuột kéo về ăn ngày càng nhiều và béo mập, sau đó mang bẫy kẹp lên để gài bẫy bắt chuột về dự trữ ăn Tết. Chuột mang về, phụ nữ Cơ Tu đốt lửa để thui làm lông, rửa sạch và đặt trong cái nia nhỏ xông trên giàn bếp cho khô dần để chế biến các món ăn trong ngày Tết hoặc đãi khách quý.
Chuột rừng.
Chuột rừng.
Cũng có quan điểm cho rằng người Tây Nguyên không nuôi mèo, không ăn thịt mèo là kiêng kỵ, giống như như người Mường kiêng  không ăn thịt rùa, vì rùa là nhân vật thần linh "đẻ đất đẻ nước", người Mường họ Đinh không đánh, chửi mắng và ăn thịt chó để tạ ơn từng dùng sữa nuôi sống người trong dòng họ...
Thiên Tường

10 comments:

  1. Một phát hiện độc đáo.

    ReplyDelete
  2. Em cũng đang băn khoản tại sao em lên đảo Cô tô không thấy bóng con mèo nào cả. hay cũng vì ở đó họ ...ăn con chuột chăng?

    ReplyDelete
  3. Có khi nào vì thịt chuột là thức ăn nên mèo không có thức ăn để tồn tại?

    ReplyDelete
  4. Mình sống ở Tây nguyên đã lâu năm, nhưng lại ko để ý xem tại sao thiếu vắng loài mèo trong nhà người dân tộc, chắc ko phải vì thiếu thịt chuột!

    ReplyDelete
  5. Vậy là chuột vẫn chạy lung tung anh Pet há?

    ReplyDelete
  6. phát hiện hay quá bạn ha :)

    ReplyDelete
  7. Đọc cũng thú vị KD nhỉ?

    ReplyDelete
  8. Em ở Đà Lạt 4 năm(công tác), chơi rất nhiều người và cũng khá ngạc nhiên là người Đà Lạt cũng không nuôi mèo. Có hỏi họ vì sao, cũng không ai giải thích được. Có vài người nói nuôi mèo trên này chúng còi cọc và xác xơ lắm, hay bị bệnh và dễ chết nên từ đó chẳng thấy ai nuôi mèo nữa thành ra chẳng ai quan tâm có mèo hiện diện. Câu hỏi của em cũng làm nhiều người ngạc nhiên, thú vị.
    Em tự giải đáp cho mình vậy!
    Theo em có lẽ là khí hậu Đà Lạt không phù hợp cho mèo nhà. Mèo nhà là loài động vật thích chổ ấm áp. Với đặc thù khí hậu quanh năm mùa đông có lẽ mèo nhà sẽ bị ốm và chết mất và cũng có phần mèo chịu mức độ không khí loãng kém do độ cao của Đà Lạt là 1500m so với mực nước biển? Điều này cũng có thể đúng, nếu ai có nằm gần con mèo lúc chúng ngủ sẽ thấy hơi thở của chúng rè rè, trông có vẻ mệt mõi lắm, vì vậy mà mèo không hoạt động nhiều như chó, chỉ hoạt động về đêm để săn bắt mồi, hoặc các hoạt động bản năng nòi giống. Có nghe mèo phối giống và dành gái lẫn nhau lúc ban đêm mới thấy mức độ dữ dội của chúng! Vừa hoang dã, vừa như tiếng kêu của trẻ nít bị bỏ rơi!
    Vậy với môi trường không khí loãng như Đà Lạt khiến mèo chảy thây thêm!?

    ReplyDelete
  9. Có lý! và chắc ở trên Tây Nguyên cũng thế:)

    ReplyDelete

LÊN ĐẦU TRANG